طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، سالمندی از ۶۵ سالگی آغاز می‌شود، هرچند که در کشور ما ممکن است، ۶۰ سالگی را سن شروع سالمندی بدانند. امروزه جمعیت جهان با شیب تندی به سمت سالمندی می‌رود که دو‌سوم این افراد در کشورهای آسیایی زندگی می‌کنند. پیش‌بینی شده است در کشور ما در ۱۰ سال آینده، بیش از ۱۰ درصد افراد سن بالاتر از ۶۰ سال خواهند داشت که همه این افراد به خدمات و مراقبت‌های سالمندی نیاز دارند. در سرشماری انجام‌شده در سال ۹۰، متوسط سالمندان کشور حدود ۲/۸ درصد است. در این بین استان گیلان بیشترین و استان سیستان‌وبلوچستان کمترین سالمندان کشور را دارند. پیش‌بینی شده است در سال ۱۴۰۴، تعداد سالمندان از ۱۵ میلیون نفر هم بیشتر شود. در کل اگر بخواهیم نیازهای سالمندان را در نظر بگیریم، باید به این موارد اشاره کنیم: نیازهای بهداشتی و درمانی، نیازهای اقتصادی و اجتماعی (از جمله مباحث مربوط به بازنشستگی و بیمه) و دیگری نیازهای روحی و روانی.
طب سالمندی در کشورهای توسعه‌یافته بیش از صد سال قدمت دارد، ولی این رشته در کشور ما به نسبت جوان و نوپا است. خاستگاه این رشته در انگلستان بود، ولی هم‌اکنون در کشورهای پیشرفته‌ای که سطح بهداشتی و مراقبت‌های پزشکی آنها بالا است، مانند کانادا و استرالیا، متخصصان طب سالمندی بسیار فعال هستند. در این کشورها، بیماران سالمند برای درمان، ابتدا به متخصص طب سالمندی مراجعه می‌کنند. توصیه می‌شود سالمندان کشور ما هم برای آنکه بهتر و آسان‌تر بیماری‌های خود را تشخیص دهند و درمان کنند، ابتدا به متخصصان سالمندی مراجعه کنند. در مورد اهمیت این رشته خوب است آن را با طب کودکان مقایسه کنیم. همان‌گونه که اطفال در وضعیت و شرایط حساسی قرار دارند و برای درمان بهتر آنها، باید به متخصصان اطفال مراجعه کنیم، سالمندان هم بهتر است در ابتدای راه درمان، به متخصصان سالمندان مراجعه کنند زیرا در بسیاری از موارد یک سالمند، به چند بیماری (دیابت، فشارخون، بیماری‌های قلبی و…) مبتلا است و هم‌زمان از چند نوع دارو استفاده می‌کند. گاهی اوقات مشاهده می‌شود در جعبه داروی سالمندان ما، بیش از ۱۰ قلم دارو وجود دارد و بیمار باید در ساعت مشخص و معینی از این داروها استفاده کند. البته مصرف هم‌زمان این داروها هم ممکن است عوارضی را پدید آورد. اینجاست که جایگاه و اهمیت طب سالمندی مشخص می‌شود. درواقع زمانی که سالمندی به کلینیک‌های سالمندی مراجعه می‌کند، معاینه‌های کاملی روی او صورت می‌گیرد که «ارزیابی جامع سالمندی» نام دارد.
حیطه کار یک متخصص طب سالمندی را می‌توان به سه شاخه اصلی تقسیم کرد: ۱- پیشگیری (یعنی سلامت فردی و ارتقای سطح سلامت)، ۲- درمان سندرم‌های شایع سالمندی (مثل دیابت، فشارخون، پوکی استخوان، افسردگی، اضطراب و…) ۳- توان‌بخشی (یعنی شناخت ناتوانی‌های عارض‌شده در اثر بیماری‌ها و تلاش برای کاهش آنها). پس طب سالمندی در مجموع خدمات خود را در سه شاخه اصلی پیشگیری، درمان و توان‌بحشی ارائه می‌کند.
وقتی افراد سالمند می‌شوند، تغییراتی در بخش‌های مختلف بدن آنان ایجاد می‌شود مثل تغییر خلق‌وخو، تغییر الگوی مصرف غذا، تغییر ساعت و مدت خواب و بیداری و همچنین ابتلای هم‌زمان به چندین بیماری. در واقع در کلینیک‌های تخصصی طب سالمندان، بسیاری از بیماری شایع سالمندان مانند؛ فشارخون، دیابت، افزایش چربی خون، کم‌کاری تیروئید، پوکی استخوان، آرتروز، افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، مشکلات ادراری، اختلالات حافظه (که شایع‌ترین آن بیماری آلزایمر است)، مشکلات تغذیه‌ای و بسیاری موارد دیگر شناسایی و برای درمان آن اقدام می‌شود. حسن کلینیک‌های سالمندی در این است که سالمند به‌جای مراجعه به پزشکان مختلف برای درمان انواع بیماری‌ها، در بدو ورود به کلینیک سالمندان، پزشک متخصص سالمندان او را ویزیت کرده و از همه این بیماری‌ها غربالگری می‌شوند. یکی دیگر از مهم‌ترین تفاوت‌های متخصصان طب سالمندان با دیگر متخصصان پزشکی این است که متخصص طب سالمندان به همه جنبه‌های یک بیمار نگاه می‌کند و در نتیجه دید جامعی نسبت به وضعیت بیمار دارد. در کلینیک سالمندی، مراجعه‌کننده را از همه جهت‌ها بررسی می‌کنند، حتی از لحاظ اقتصادی (میزان درآمد)، اجتماعی (اینکه تنها زندگی می‌کند یا با خانواده) و همچنین میزان وجود عوامل خطرساز مانند راه‌پله‌ها در محل سکونت فرد.
برای آنکه اهمیت طب سالمندان و همچنین تفاوت شیوه درمان با دیگر پزشکان را دریابیم بهتر است مثالی ذکر کنیم. وقتی سالمندی برای بیماری قلبی خود به پزشک متخصص قلب مراجعه می‌کند، متخصص قلب، سالمند را فقط در همان حیطه معاینه می‌کند و به موارد دیگر (مانند روحیه، افسردگی، اختلال‌های خواب و…) بی‌توجه است، اما پزشک متخصص سالمندان، بیمار را از لحاظ ابتلای هم‌زمان به چندین بیماری بررسی می‌کند و علاوه بر این تأثیر استفاده از انواع داروهای گوناگون برای درمان بیماری‌های مختلف و تداخل آنها را نیز در نظر می‌گیرد.
افتتاح اولین کلینیک طب سالمندان کشور
با توجه به موارد ذکرشده درمی‌یابیم پزشکی سالمندان یکی از تخصص‌های مهم در کشورهای پیشرفته است. خوشبختانه در سال‌های اخیر در کشور ما هم به این موضوع توجه کردند و اهمیت آن را دریافتند. از جمله دستاوردهای کشور ما در حوزه طب سالمندان می‌توان به تربیت رزیدنت یا دستیار تخصصی در این رشته اشاره کرد. هم‌اکنون دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در آموزش این رشته فعال است و یک‌سال‌ونیم آینده اولین گروه از این دوره فارغ‌التحصیل می‌شوند. علاوه بر این برای اولین‌بار در کشور، کلینیک طب سالمندان در بیمارستان شریعتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران تا یک ماه آینده افتتاح می‌شود و سالمندان عزیز می‌توانند برای دریافت خدمات پزشکی و درمانی مراجعه کنند. علاوه بر اینها قرار است در آینده بیمارستان‌های دوستدار سالمندان در سطح کشور افتتاح شود. در این بیمارستان‌ها بخش‌های ویژه سالمندان افتتاح خواهد شد. در این‌گونه بیمارستان‌ها، پس از درمان عوارض سکته و پیش از آنکه بیمار از بیمارستان مرخص شود، به بخش سالمندان منتقل و در آنجا خدمات توان‌بخشی ویژه‌ای به وی ارائه می‌شود؛ زیرا در بسیاری از موارد، زمانی که بیمار مرخص شد، پس از مدتی با عفونت‌های مکرر، دوبار برمی‌گردد.
منبع: روزنامه شرق – شماره ۲۲۸۵ – یکشنبه ۶ اردیبهشت ۱۳۹۴