نشست بررسی و رونمایی از اثر «تغییرات ساختار سنی و سالخوردگی جمعیت و پیامدهای آن در نظام حمایتی و بازنشستگی» بعد از ظهر امروز با حضور مهدی مسکنی مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری، دکتر هاشمی رئیس هیأت مدیره صندوق، دکتر ماجد ناجی عضو هیأت مدیره صندوق ، مجید کوششی هیات علمی دانشگاه تهران و صاحب اثر، محمد سلیمانی هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) و مهدیار محبی کارشناس صندوق‌های بازنشستگی و از نویسندگان اثر در محل موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا برگزار شد

در این نشست، مهدی مسکنی، مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری ضمن تقدیر از نویسندگان این اثر و تشکر از مدیران موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا اظهار کرد: موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا باید نقشه راه کشور در حوزه کلیه صندوق‌های بازنشستگی را ارائه دهد. یعنی انتظارات از این موسسه بیش از سطح صندوق بازنشستگی کشوری است.

وی ادامه داد: بحث مقایسه مدیریت صندوق‌ها در ایران و جهان می‌تواند یکی از ماموریت‌های پژوهش‌های ما در این موسسه باشد. برای مثال مدیریت صندوق‌ها در کشورهایی که در خطر کهنسالی جمعیت هستند، می‌تواند برای ما درس‌های خوبی داشته باشد. ژاپن و کره جنوبی در این حوزه الگوهای خوبی هستند. شما می‌توانید ببینید که امروزه یک بازنشسته که در ژاپن عضو حداقل سه صندوق است و به سه صندوق کسورات می‌پردازد؛ لذا به نظر می‌رسد توجه به صندوق‌های تکمیلی و بخش خصوصی در این زمینه می‌تواند به ما در پوشش حمایتی بازنشستگان به عنوان یکی از گزینه‌ها در کنار صندوقی مانند صندوق بازنشستگی یاری رساند.

احیای فعالیت‌های موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا

در حاشیه این نشست، مصطفی صالحی راد (مدیرعامل موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا) وابسته به صندوق بازنشستگی کشوری، از شروع دوباره فعالیت‌های این مجموعه مطالعاتی-پژوهشی خبرداد.

 

صالحی راد با بیان اینکه در سال‌های گذشته تقریبا فعالیت این موسسه متوقف شده بود، گفت: با عنایتی که آقای مسکنی مدیرعامل جدید به بازوی پژوهشی داشتند، این ماموریت به موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا داده شد که علاوه بر مطالعه درباره شیوه‌های مدیریتی صندوق بازنشستگی کشوری، به یک مغز متفکر در حوزه کلیه صندوق‌های بازنشستگی برای دولت تبدیل شود.

وی با بیان چهار محور کلی در فعالیت‌های این نهاد اظهار کرد: ما در مرحله اول مدیریت زنجیره دانش را در دستور کار داریم. ما در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۹ در این موسسه راهبر کلیه بازار مجموعه‌های تولیدکننده محتوای علمی و پژوهشی در حوزه صندوق‌های بازنشستگی بودیم. بنای ما بر احیای این زنجیره مدیریت دانش بود که چندسالی تعطیل بوده و هدف ما نیز ایجاد محتوای غنی‌تر اما به شکلی جدید بوده است. عمده تلاش ما استفاده از جامعه نخبگانی و دانشگاهی موجود است. به عبارت بهتر خود ما قصد نداریم محتواهایی را به شکل انحصاری تولید کنیم.

مدیرعامل موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا به عنوان بازوی مطالعاتی و پژوهشی صندوق کشوری اضافه کرد: ما پایان‌نامه‌ها و مقالات خوب موجود در حوزه صندوق‌های بازنشستگی را جستجو کرده و با یافتن آثار برتر، از نویسندگان دعوت به همکاری به عمل می‌آوریم و به این نحو هم از ظرفیت‌های موجود علمی کشور استفاده می‌کنیم و هم برای رشد علمی مجموعه از دانش تولید شده موجود بهره می‌بریم.

این مقام صندوق بازنشستگی کشوری با اشاره به حوزه دوم فعالیت موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا گفت: بخش دوم فعالیت‌های ما در حوزه اقدامات عملیاتی مرتبط با کسب و کارهای صندوق و بحث شرکت‌های تابعه است. یکی از محورهایی که می‌تواند صندوق را سرپا نگه‌دارد، وضعیت خوب شرکت‌ها و کسب و کارهای آن است. ما قصد داریم یک برنامه جدی تحقیق و توسعه “R & D” تدارک ببینیم تا در خصوص احیا و مولدسازی این مجموعه‌ها اقدام شود. به همین علت نیازمند ارائه طرح‌های مولدسازی و بهره‌ور سازی واحدهای زیان‌ده و ضعیف تابعه صندوق و کسب و کارهای آسیب دیده آن بودیم که در این حوزه کار ایده پردازی و دریافت ایده را شروع کردیم.

وی با بیان اینکه «برخی شرکت‌های تابعه و کسب و کارهای وابسته به صندوق بازنشستگی کشوری سال‌هاست که در نقطه مرگ اقتصادی قرار دارند» بیان کرد: باید تلاش شود زنجیره ارزش‌زایی این شرکت‌ها احیا شود و در این زمینه ما ایده‌ها و راهکارهای حوزه تحقیق و توسعه را در همه حوزه‌های فنی و مدیریتی ارائه می‌دهیم.

صالحی راد با اشاره به اینکه «محور سوم ما نوآوری در حوزه گذران دوره بازنشستگی است» ادامه داد: ما هیچ کار جدی و عملیاتی در حوزه بازنشستگی انجام ندادیم و سقف آرزوهای ما همین کارهای مربوط به حوزه پژوهشی بوده است. تلاش ما این است که ما مجموعه صندوق بازنشستگی کشوری را از شرکت‌داری و تصدی‌گری به سمت ظرفیت بسیار بزرگ و بی‌بدیل نیروهای ما در دوره بازنشستگی‌شان سوق دهیم.

مدیرعامل موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا تصریح کرد: برای تحقق این امر از جامعه نخبگانی و صاحب‌نظر دانشگاهی و پژوهشگر درخواست کردیم تا با کمک ظرفیت نیروهای جوان متخصص شده، بگوییم که «دهه شصتی‌ها، چه طراحی‌ای برای زندگی شصت‌ساله به بعدها دارند؟». ما در این دوره تلاش داریم که بگوییم «مولد بودن بازنشستگان پس از بازنشستگی نیز ممکن است». این به معنای بازگشت به کار و فعالیت دوباره بازنشستگان که برخی در ذهن دارند نیست، بلکه در تعامل با مدیرکل رفاه و خدمات بازنشستگی صندوق بازنشستگی کشوری اقداماتی را در این حوزه مدنظر داریم که امید است تا شش ماه آینده به خروجی‌های عملیاتی برسیم.

وی با اشاره به فعالیت «شورای سیاستگذاری بازنشستگی در موسسه صبا» گفت: ما برای بهره‌مندی از ذهن و خدمات مشاوره پیشکسوتان و بازنشستگان نخبه، فراخوان ایده‌پردازی استارت‌آپ‌ها در این حوزه برای بهره‌مندی از تجارب، ایده‌ها و مشورت‌ها و حضور بازنشستگان محترم را بزودی مطرح خواهیم کرد.

صالحی راد با بیان اینکه «مسئله اصلی بازنشستگان کشوری پس از دوره بازنشستگی صرفاً معیشتی نیست بلکه بیش از هرچیز هویتی است» گفت: این تلقی که بازنشستگان ما باید در این دوره باید خانه‌نشین شده و دوران زوال جسمی و روحی طی کنند، اشتباه است و بازنشستگان ما ظرفیت حمایت و هدایت فعالیت‌های موجود پس از دوران بازنشستگی خود را دارند. بازنشسته قرار نیست با بازنشستگی خود از نیروی مولد به خانه‌نشین تبدیل شود. بلکه قرار است از تجارب او برای نیروهایی که هم اکنون شاغل و فعال هستند، استفاده شود و جامعه به یکباره دانش و تجربه و مهارت ۳۰ساله یک فرد که در اوج پختگی با کار خداحافظی می‌کند را از دست ندهد.

 

مدیرعامل موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا با بیان اینکه درحال طراحی جزییات این طرح هستیم، اشاره کرد: بیش از آنکه این طرح جذب مشاوره بازنشستگان باشد، جذب راهبردها و سیاست‌های آنان در دوران پس از اشتغال‌شان محسوب می‌شود. در واقع ما زیرساختی طراحی می‌کنیم که پس از عید و ماه رمضان، فضایی را ایجاد کنیم که با ارائه پیشنهادات در این حوزه به دبیرخانه خود، شتاب‌دهنده اجرای ایده‌های برگزیده برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های بازنشستگان خواهیم بود. هدف هم این است که به این سوال هویتی بازنشسته ما «که من پس از بازنشستگی چه نقشی در این جامعه دارم؟» پاسخ دهیم.

وی با بیان اینکه «برنامه چهارم ما در موسسه راهبردهای صبا در ارائه راهکارهای شایسته گزینی مدیران و یافتن مسیرهای تحقق شایسته سالاری در میان مدیران است» گفت: این برنامه در حوزه مدیریتی خواهد بود که هدف آن مدیران مجموعه‌های درون صندوق و مدیران شرکت‌ها و نهادهای تابعه است که ارتقا بهره‌وری و شایستگی آن‌ها بسیار اهمیت دارد. فرآیند استاندارد و مشخصی فعلا برای بکارگیری افراد در مجموعه‌ها (به ویژه شرکت‌های تابعه) وجود ندارد که باید ایجاد شود. ما یک کانون ارزیابی ایجاد و سپس مرکز رشد و تعالی برای حفظ و ارتقای نیروهای موجود مستقر می‌ کنیم.

معرفی کتاب «تغییرات ساختار سنی و سالخوردگی جمعیت و پیامدهای آن در نظام حمایتی و بازنشستگی»

در این نشست همچنین مهدیار محبی از نویسندگان اثر «تغییرات ساختار سنی و سالخوردگی جمعیت و پیامدهای آن در نظام حمایتی و بازنشستگی» با تبیین موضوعات این کتاب اظهار کرد: کاهش مرگ و میر در سنین پایین و بالا به دلیل توسعه درمان، باعث تغییرات اقتصادی و در ساختار صندوق‌های بازنشستگی می‌شود. لذا مهندسی صندوق‌های بازنشستگی در دوره سالخوردگی جمعیت، سیاست خاصی را می‌طلبد.

وی‌ با بیان اینکه ما نیازمند شناخت نسبت حمایت یعنی نسبت جمعیت تولیدکننده در سنین جوان و میانسال به جمعیت خردسال و کهنسال هستیم و اثرات آن بر نظام حمایتی را بشناسیم، اظهار داشت: در چنین شرایطی (سرمایه) جایگزین پرداخت انتقالی در نظام های حمایتی و بیمه‌ای می‌شود‌ و این جز راه‌های مدیریت صندوق در کشورهای سالخورده محسوب شده است.

این کارشناس حوزه جمعیتی و بازنشستگی با اشاره به تئوری‌های گذار در جمعیت شناسی تصریح کرد: ما در مرحله قبل از گذار و جوانی با بالا بودن مرگ و میر و زاد و ولد مواجه هستیم. در طول دوران گذار با کاهش مرگ و میر و افزایش سن امید به زندگی و همزمان افزایش کمتر جمعیت مواجه هستیم و در دوران بعد از گذار با تثبیت سن امید به زندگی بالا و کاهش زاد و ولد در جمعیت مواجه هستیم.

به گفته محبی، در مرحله کودکی ساختار هرم جمعیتی، رشد جمعیت نوزادان و کودکان زیر ۱۵ سال را داریم، اما در ایران ما با رشد بالای جمعیت ۲۵ تا ۴۰ سال مواجهیم و در آستانه پیری جمعیت هستیم.

وی با بیان اینکه در ادامه ما نیاز به افزایش جمعیت و موالید را داریم و نظام انتقالاتی ما و نظام حمایتی ما به این طریق حفظ می‌شود، خاطرنشان کرد: ما از سال ۱۳۳۰ تا سال ۱۴۸۰ مطالعه کردیم که ببینیم با توجه به پیش‌بینی‌ها، نیازهای وضعیت اقتصادی کشور به چه روند جمعیتی خواهد بود و پنجره‌های جمعیتی که به نفع اقتصاد است، در چه دوره‌هایی رخ می‌دهد.

این کارشناس حوزه جمعیتی و بازنشستگی با تاکید بر اینکه رشد اقتصادی ما تابع میزان سرمایه و تعداد افراد شاغل یا آماده به کار است، ابراز داشت: سهم ثروت بازنشستگی در دوره رونق بیشتر می‌شود و در مرحله سالمندی جمعیت نظام پرداخت‌های انتقالی فرسوده شده و پس اندازهای مردم در سنین بالا به دلیل نیاز معیشتی کمتر می‌شود. ما نمی‌توانیم مصرف را کاهش دهیم، بلکه باید سمت تولید را در این دوره تغییر دهیم.

محبی با اشاره به موضوع بهره‌وری سنی، بیان کرد: ما به جای آنکه مدام بر افزایش سن بازنشستگی را افزایش دهیم، سن ورود به کار را کاهش دهیم. یعنی متوسط سن ۲۵ سال در ورود به دوره حق بیمه‌پردازی به حدود ۲۰ سال نزدیک شود و افراد شاغل حق بیمه پرداز از سنین پایین‌تر حق بیمه بدهند. به این نحو شوک ناگهانی برای افزایش سن بازنشستگی را نیز نخواهیم داشت.

وی افزود: بهتر است به جای تاکید بر نظام حمایتی و انتقالاتی بازنشستگی، تشویق افراد به پس اندازهای خصوصی بهتر است و باعث حفظ ارزش پول از این طریق بهتر است و این باعث حفظ معیشت آنان در دوره سالمندی می‌شود. پول شاغل در چنین شرایطی به سرمایه بدل می‌شود و پشتوانه وی در کنار حقوق بازنشستگی برای دوران سالمندی -که مخارج زیاد درمانی و معیشتی دارد- خواهد بود.

در ادامه این نشست، سینا شیخی، معاون پژوهشی موسسه راهبردی صبای صندوق بازنشستگی یادآور شد: مشکل صندوق‌های بازنشستگی بحرانی است که ندیدن آن ما را در آینده دچار مشکل می‌کند، زیرا فرابخشی و چند حوزه‌ای است. یعنی نظام درمانی، اقتصادی، بیمه‌ای، اجتماعی و فرهنگی ما در اثر این بحران دچار مشکل می‌کند.

وی با اشاره به اینکه همه مسئله صندوق‌های بازنشستگی فرزندآوری نیست، عنوان کرد: درست است که متوسط سن بازنشستگی ما پایین است اما ما برای سیاستگذاری نیاز به سرمایه اجتماعی داریم. مردم ما به سادگی به تصمیمات درست راضی می‌شوند و شرط آن برخورد صادقانه با مردم است. ما نباید زیان شرکت‌های تابعه صندوق‌ها را از جیب مردم رفع کنیم و سیاست‌های ما نباید بحران را فقط به تعویق بیندازد.

در این نشست، محمد سلیمانی، استاد دانشگاه امام صادق با تقدیر از نوشته شدن کتاب تغییرات ساختار سنی و سالخوردگی گفت: غفلت از ناترازی‌های صندوق‌های بازنشستگی می‌تواند ناگوار باشد. علاوه بر هزینه‌های بالای سلامت، هزینه پرداخت مستمری در شرایطی که تعداد شاغلین نسبت به بازنشسته‌ها باتوجه به پیری جمعیت، هر روز کمتر می‌شود، وضعیت را درگیر بحران‌های جدید می‌کند.

وی با بیان اینکه اقتصاد جدید مبتنی بر دانش و فناوری اطلاعات و علم‌محوری است، اظهار داشت: در چنین شرایطی اگر سن جمعیت به سمت پیری برود، بهره‌وری اقتصاد بیش از دوره‌های گذشته بر معیشت و تولید اثر منفی خواهد گذاشت زیرا شاغلین با سنین بالا بهره‌وری کافی در این حوزه را از نظر ذهنی ندارند.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه حرکت به اقتصاد مردمی مهم است، تصریح کرد: برای بازتعریف نقش مردم در اقتصاد باید از بازنشستگان خود در هدایت روندها و ظرفیت آنها استفاده کرد. سرمایه‌گذاری افراد در دوره اشتغال خودشان شاخص مهمی است که باعث حفظ معیشت خانوار در کنار پرداخت‌های بازنشستگی است که به خاطر کاهش درآمدها تضعیف شده است که بخشی از این انتقالات باید به شکل خصوصی انجام شود.

در ادامه این نشست، مجید کوششی، استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به موضوع پژوهش‌های صورت گرفته درباره نسبت هرم سنی جمعیت و اقتصاد صندوق‌های بازنشستگی خاطرنشان کرد: موضوع اقتصاد نسلی ما این است که اثرات سن و جنسیت را بر حساب‌های ملی و شاخص‌های اقتصادی کلام و پرداخت‌های حمایتی و تامین اجتماعی را بررسی می‌کند.

وی با بیان اینکه از پهلوی دوم تا اوایل دوره جنگ ما متوسط زاد و ولد برخی خانوارها بین شش تا هفت فرزند را داشتیم و این پس از جنگ طی یک دهه بسیار کاهش یافت و این یک شوک عظیم بود، ابراز داشت: این مسئله همزمان بود با افزایش شدید امید به زندگی نیز مواجه بودیم. شانس امید به زندگی بالا نیز به صندوق‌ها فشار مالی ناشی از هزینه مستمری‌ها را وارد می‌کند.

این استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: این درحالی است که امید به زندگی در صندوق کشوری به خاطر سبک زندگی استادان دانشگاه، مدارس و کارمندان تا حدود ۹۰ سال نیز در برخی استان‌ها می‌رسد و این هزینه بسیار بیشتر است.

کوششی با مقایسه اقتصاد ایران و آلمان بیان کرد: کشورهایی مثل ایران و هند بسیار دیرتر وارد بازار کار می‌شوند اما در آلمان افراد از ۲۱ سالگی و ۲۰ سالگی و در دوران دانشگاه شاغل می‌شوند و پس‌انداز خصوصی یا بیمه‌ای می‌کنند، اما در هندوستان بسیاری به دلیل ورود دیرهنگام به بازار کار مثلا تا ۳۰ سالگی و خروج زودهنگام، گاه تا سنین بسیار بالا نیز افراد به طور غیررسمی در بازار کار پس از بازنشستگی می‌مانند.

وی با اشاره به کمبود پس‌انداز در خانوارهای ایرانی یادآور شد: فشار این کمبود پس‌انداز در ادامه باعث عدم حفظ سرمایه در خانواده می‌شود. هزینه‌های تحصیل، ازدواج فرزندان و حتی کفن و دفن عملا باعث می‌شود هیچ چیزی در خانواده حفظ نشود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه یک پنجم سالمندان در ایران نیازمند کمک بهزیستی و کمیته امداد هستند، عنوان کرد: این افراد دارایی‌های کافی و پس‌انداز در دوران پیری نداشته‌اند و نیاز دارند که متکی به منابع عمومی باید باشند. ضمن اینکه فرزندان نیز توان کمک به آنان ندارند.

همچنین در پایان این نشست، از کتاب تغییرات ساختار سنی و سالخوردگی جمعیت در ایران و پیامد آن برای نظام بازنشستگی رونمایی شد.