وبینار “موانع اصلاحات بازنشستگی”
هشتمین نشست از سلسله نشستهای موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا درباره مسائل بازنشستگی و سالمندی روز چهارشنبه دوم آذرماه در محل صندوق بازنشستگی کشوری برگزار شد. در این نشست که موضوع آن به موانع اصلاحات در سیستم بازنشستگی اختصاص داشت محمدعلی ابراهیمزاده؛ معاون فنی صندوق بازنشستگی کشوری، آقای گل سفید؛ مشاور سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح و کیوان مرتضوی، رئیس گروه اقتصاد بیمه و برنامهریزی سازمان تامین اجتماعی نکات خود را درباره علل چالشهای فعلی سیستم بازنشستگی و موانع مواجهه با این چالشها بیان کردند.
در ابتدای نشست ابراهیمزاده با بیان اینکه صندوق بازنشستگی کشوری از همان بدو تأسیس یک صندوق بیمهای نبوده و با مشکلاتی مواجه بوده است، اظهار کرد: در سالهای ابتدایی به دلیل بالا بودن نسبت کسورپردازان به مستمریبگیران، به بیمهای نبودن قواعد صندوق توجهی نشد اما به مرور و از اواخر دهه ۶۰ به منابع و مصارف صندوق توجه بیشتری شد و به همین دلیل معاونت اقتصادی در صندوق بازنشستگی کشوری به وجود آمد.
وی قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی را قانونی جامع و خوب در حوزه نظام رفاهی دانست و افزود: در این قانون بحث منابع و مصارف صندوقها دیده شده و دغدغه صندوقها و مردم مورد توجه قرار گرفته است. همچنین دراین قانون بین نظام حمایتی، بیمهای و مکمل تفکیک ایجاد شده و برای هرکدام منطق خاص آن سیستم تعریف شده است.
ابراهیم زاده تحمیل قوانین حمایتی را یکی از دلایل ایجاد مشکلات مالی برای صندوقهای بازنشستگی دانست و در این زمینه توضیح داد: قوانین وراث اناث، قوانینی که به شکلهای مختلف باعث کاهش سن بازنشستگی شدهاند و برخی قوانین در حوزه زنان با منطق حمایتی تصویب شدهاند اما بار مالی آنها به صندوقها تحمیل شده است. این در حالی است که هم در برنامه پنجم توسعه و هم در سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری، نظام چندلایه و جدا کردن بحث حمایت از بیمه دیده شده است.
وی عوامل محیطی از جمله تورم را نیز مشکل دیگر صندوقهای بازنشستگی عنوان کرد که در نتیجه آن اعمال چندباره افزایش حقوق و همسانسازی نتوانسته اهداف این سیاستها را تأمین کند.
معاون فنی صندوق بازنشستگی کشوری در پایان، نقش مدیران صندوقها، دولت، مجلس و ذینفعان را در ایجاد وضعیت کنونی پررنگ توصیف کرد و افزود: مدیران صندوقها عموما دورههای کوتاهی مسئولیت داشتهاند و در این دورهها هم نتوانستهاند صدای صندوقها در حاکمیت باشند و مشکلات آنها را بیان کنند. دولتها نیز چه قبل و چه پس از انقلاب هر زمان با افزایش درآمد روبهرو بودهاند قوانین تسهیلکننده بازنشستگی را تصویب کردهاند که بر بحران مالی اثرگذار بوده است. مجلس همیشه مسئله صندوقها را در حاشیه دیده و هنوز هم به این مسئله به صورت جدی نپرداخته است. در آخر نیز ذینفعان صندوق هستند که هرکدام قدرت چانهزنی بالاتری داشتهاند تلاش کردهاند با استناد به موارد خاص در قوانین، امتیازات ویژه برای خود یا کارکنان دستگاه خود دریافت کنند که البته در این زمینه نیز اگر دولت و مجلس نظارت کافی داشت این روند کنترل میشد.
سخنران دوم جلسه آقای گلسفید بود که بررسی مشکلات صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح را به عنوان موضوع بحث خود انتخاب کرد. وی در ابتدا درباره تشکیل صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح توضیح داد: این صندوق در سال ۱۳۱۴ ایجاد شد و در بدو تأسیس با قوانین بیمهای بسیار همخوان بود که میتواند تحت تأثیر حضور آلمانها در کشور و تمایل به نظام بیسمارکی باشد.
مشاور عالی سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح با بیان اینکه مشکلات صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح از بعد از انقلاب آغاز شد، گفت: کل داراییهای این صندوق در بانک سپه نگهداری میشد و سرمایه این بانک متعلق به صندوق بود اما پس از انقلاب این بانک ملی اعلام شد و سرمایههای صندوق از دست این نهاد خارج شد.
وی با اشاره به اینکه تا سال ۱۳۵۸ یعنی ۴۴ سال پس از تشکیل صندوق تنها ۷۰ هزار بازنشسته از صندوق حقوق میگرفتند گفت: پس از انقلاب تعداد مزایابگیران از صندوق افزایش چشمگیر داشتند و این صندوق مسئول تأمین مزایای جانبازان و خانواده شهدا نیز شد.
وی تشکیل سازمن تأمین اجتماعی نیروهای مسلح را اقدامی مناسب دانست و افزود: در نتیجه این ادغام سه صندوق نیروی انتظامی، سپاه و ارتش تجمیع شدند، سرمایههای جدید به صندوق وارد و گروه سرمایهگذاری غدیر ایجاد شدکه امروز بخشی از مخارج سازمان از این طریق تأمین میشود.
گلسفید وجود پارادایمهای مختلف در سیاستگذاری تأمین اجتماعی را یکی از موانع اصلاحات برشمرد و گفت: عموما دانشگاهیان نگاه بیسمارکی به سیستم تأمین اجتماعی دارند، حوزه علمیه قم از سیستم بوریجی و حمایت از طریق مالیات دفاع میکند و صاحبان قدرت از دیدگاه اسلامی که مبتنی بر بحث تکافل است به موضوع نگاه میکنند.
مشاور عالی سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح اصلاحات بیمهای را در چهار حوزه پارامتری، ساختاری، فنی و سیستمی تعریف کرد و افزود: با این دیدگاه در سازمان بازنشستگی نیروهای مسلح یک مدل اصلاحی طراحی شد که ۴ صندوق برای این سازمان پیشنهاد میداد؛ صندوق DB-PAYG، صندوق DC اجباری، صندوق اختیاری و صندوق سربازان. این پیشنهاد مدتهاست در سازمان امور اداری و استخدامی باقی مانده است و پاسخی به آن داده نشده است.
مرتضوی سخنران آخر نشست بود که مسائل بازنشستگی را از منظر تأمین اجتماعی بررسی کرد. وی نارضایتی شرکای اجتماعی و دور شدن از اهداف اولیه، کاهش نسبت پشتیبانی، نرخ جایگزینی بالا، بلوغ صندوق، تجارب سایر کشورها، افزایش امید به زندگی و شرایط محیط پیرامونی را از جمله عواملی دانست که اصلاحات در سیستم بازنشستگی کشور را ضروری میسازد.
رئیس گروه اقتصاد بیمه و برنامهریزی سازمان تامین اجتماعی رعایت اصول بیمهای، به موقع بودن، همهجانبه بودن، برنامهمحور بودن و رضایت شرکای اجتماعی را از مهمترین عوامل موثر در اجرای موفق اصلاح موفق سیستم بازنشستگی دانست و گفت: بدون توجه به این عوامل، اصلاحات میتواند با شکست بزرگ مواجه شود. وی عوامل محیطی را یکی از مهمترین موانع بر سر راه اصلاحات دانست و در این باره توضیح داد: تورم، بیثباتیهای اقتصادی ناشی از تغییرات نرخ ارز، تحریمها و شرایط بازار کار باعث شده منابع و مخارج و ورودی-خروجیهای صندوق تحت تأثیر قرار بگیرد و بحران مالی را برای صندوق تشدید کند.
مرتضوی خصوصیسازی در سیستمهای بازنشستگی را در شرایط کنونی نامناسب خواند و گفت: اجرای این سیاست موجب افزایش ریسک مالی برای افراد، کاهش مزایا و افزایش هزینههای اداری خواهد شد و نباید این سیاست را به عنوان گزینه اصلاحی سیستم بازنشستگی در نظر گرفت.
در پایان نشست نیز جلسه پرسش و پاسخ با حضور سخنرانان برگزار شد.