یازدهمین نشست از سلسله نشست‌های هم‌اندیشی و گفت‌و‌گوی راهبردی در سالن جلسات صندوق بازنشستگی کشوری از ساعت ۱۴ تا ۱۶ روز سه‌­شنبه ۸ بهمن ۱۳۹۸ برگزار شد.

در این جلسه دکتر شیوا پروایی پژوهشگر علوم اجتماعی در حضور کارشناسان و مدیران صندوق به بیان دستاوردهای طرحی با همین عنوان که به سفارش موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا انجام شده بود، پرداخت.

وی در ابتدای نشست در توضیح چرایی و چگونگی اجرای این طرح گفت: این طرح با هدف پاسخ به دو سوال سنخ­‌شناسی و تعیین رفتار بازنشستگان صندوق بازنشستگی کشوری در شهر تهران و تعیین عوامل شکل­‌دهنده این رفتار انجام شد و برای این منظور با ۶۰ نفر از بازنشستگان مصاحبه کیفی صورت گرفت. پروایی در ادامه توضیح داد: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که منابع درآمدی بازنشستگان را می‌توان به شش دسته اصلی تقسیم کرد: ۱- حقوق بازنشستگی فرد به تنهایی ۲- حقوق بازنشستگی فرد و همسر وی ۳- حقوق بازنشستگی و دستمزد حاصل از کار دوباره ۴- حقوق بازنشستگی و درآمد حاصل از دارایی­‌های سرمایه­ای ۵-  حقوق بازنشستگی و حمایت فرزندان ۶- ترکیبی از منابع کسب درآمد بالا.

وی با بیان این که بر اساس یافته‌های پژوهش، رفتار مصرفی بازنشستگان را نیز می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد، در توضیح این ۵‌گونه رفتاری گفت: رفتار مصرفی ضرورت‌محور و معیشتی؛ اولین گونه رفتاری است که ویژه طبقه پایین است. مهمترین ویژگی‌های این سبک زندگی تامین معیشت و کالاهای ضروری، مصرف قناعت محور، حذف فراغت (یا داشتن فراغت کم‌هزینه و بدون هزینه)  و سلامت از سبد مصرفی، فقدان مصرف فرهنگی و خود مراقبتی است.

رفتار فراغت­‌محور، دومین گونه رفتاری است که طبقات بالاتر که از نیازهای اولیه خود گذر کرده‌اند، عموما از آن پیروی می‌کنند. این افراد اوقات فراغت نخبه‌گانه دارند، به کلاس شنا، زبان، یوگا و … می­روند در حالی که طبقات پایین فراغت‌های کم هزینه و بدون هزینه انجام می­دهند.

رفتار سلامت­‌محور گونه سوم رفتاری است که در آن فرد از خود مراقبتی و رژیم­‌های غذایی سلامت محور پیروی‌ می‌کند. در این دسته سرمایه فرهنگی بازنشستگان نقش تعیین­‌کننده­ای ایفا می­کند.

رفتار مصرفی معطوف به فرزندان گونه چهارم رفتاری است که در آن بازنشستگان هزینه‌ها فرزندان خود تأمین می‌کنند. این رفتار مصرفی بیشتر به دلیل افزایش دوره تحصیلی و تأخیر در ورود فرزندان به بازار کار، کاهش میزان ازدواج و افزایش طلاق شکل گرفته است.

در نهایت گونه رفتاری پنجم، رفتار مصرفی خیرخواهانه و مذهبی است که مربوط به بازنشستگان طبقات بالا و طبقات میانی رو به بالاست که این افراد از نیازهای روزمره خود گذر کرده‌اند و می­توانند به نیازهای طبقات پایین‌تر رسیدگی کنند.

این محقق حوزه علوم اجتماعی عوامل اثرگذار بر رفتار مصرفی بازنشستگان را نیز به چهار دسته تقسیم ­کرد و گفت: ویژگی‌های پدیده بازنشستگی و سالمندی (کاهش حقوق پس از بازنشستگی، سالمندی و افزایش بیماری‌ها و هزینه‌های سلامت و بار مسئولیت‌های خانوادگی)؛ ویژگی‌های نظام بازنشستگی ایران (ناهمسانی حقوق‌های بازنشستگی، عدم کفایت حقوق بازنشستگی، عدم کفایت خدمات درمانی و عدم کفایت خدمات فراغتی- تفریحی)؛ ویژگی‌های نظام اقتصادی جامعه ایران (تغییرات نرخ ارز، تورم و افزایش هزینه‌های زندگی، بیکاری و ناامنی شغلی فرزندان)؛ و درنهایت ویژگی‌های سرمایه‌ای بازنشستگان (سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی، سرمایه خانوادگی، سرمایه اجتماعی و سرمایه سلامت) مهم‌ترین عواملی هستند که رفتار مصرفی بازنشستگان را در این پژوهش شکل داده‌اند.

وی با بیان این که سه عامل نخست برای تمام بازنشستگان یکسان و همسان بوده است، افزود: آنچه شرایط مصرفی را متمایز می‌کند، ویژگی سرمایه­‌ای بازنشستگان، شامل سرمایه اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی، فرهنگی و سلامت است. در این میان عامل خانواده یکی از مهمترین عوامل است. زیرا فرد با دارا بودن تمامی سرمایه‌ها اگر سرمایه­ خانواده را نداشته باشد دچار طرد عاطفی و خانوادگی خواهد شد در مقابل در گفت‌وگوها با افرادی مواجه شدیم که با فقدان سایر سرمایه­ها به دلیل وجود سرمایه­ خانواده از شرایط موجود خود اعلام رضایت می­کردند.

پروایی در پایان به عنوان نتیجه کار هشدار داد که طوفان تورم چنان سهمگین است که تمامی بازنشستگان به ناچار مجبور به عقب‌نشینی از سبک‌­های زندگی خود هستند و در این شرایط طبقات پایین به شدت آسیب­‌پذیر بوده و درگیر جنگی برای تامین نیاز­های اولیه و بقا شده‌اند.