شانزدهمین وبینار تخصصی گفت و گوی راهبردی به موضوع «کیفیت زندگی بازنشستگان و شاغلان دولتی در ایران» اختصاص داشت؛ نشستی که روز سه شنبه ۱۹ اسفند ماه ۱۳۹۹ در محل ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) با حضور میکائیل عظیمی مدیرعامل مؤسسه راهبردهای بازنشستگی صبا، معصوم آقازاده عضو هیأت علمی ایسپا و نسیبه زنجری عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، به صورت برخط در صفحه آپارات مؤسسه به نمایش گذاشته شد.

در ابتدای نشست عظیمی به عنوان مدیر جلسه در توضیح موضوع نشست؛ گفت: یکی از مباحث بسیار جدی که در چند دهه اخیر مطرح شده است، بحث کیفیت زندگی است که از شاخص‌های مهم برای سنجش جوامع محسوب می‌شود. به استناد مطالعه‌های مختلف، پیش‌بینی می­شود که در آستانه تغییرات جدی در ترکیب سنی جامعه ایران هستیم. شاخص کیفیت زندگی یا روش­های بهبود کیفیت زندگی شهروندان در جامعه‌ای که رو به سالمندی است، با یک جامعه جوان متفاوت است و سیاست‌های این دو جامعه کاملاً متمایز خواهد بود. بنابراین اگر به‌دنبال کیفیت زندگی مطلوبی در سال‌های آینده هستیم، باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که ترکیب سنی در سال‌های آینده متفاوت خواهد بود و نیازمند تمهیدها و تدبیرهای متفاوتی است.

در ادامه نشست، آقازاده با اشاره به جزئیات پیمایش ملی کیفیت زندگی سخنرانی خود را چنین آغاز کرد: «پیمایش ملی کیفیت زندگی مردم ایران» از جمله پیمایش‌هایی است که در برنامه‌های مرکز ایسپا بوده و هر چندسال یکبار این حوزه را رصد می‌کنیم. موج اول این پیمایش در سال ۱۳۹۳ با حجم نمونه ۱۱ هزار نفر و موج دوم نیز پاییز ۱۳۹۸ با حجم نمونه بالغ بر ۱۲ هزار نفر در تمامی استان‌های کشور انجام شد.

وی با اشاره به مفهوم کیفیت زندگی به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه اجتماعی خاطر نشان کرد: به‌دلیل نبود اجماع و برخی ابهام‌ها در این زمینه، گروه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تعریفی از کیفیت زندگی ارائه می‌دهد که در آن تلاش شده است ادراک و پنداشت فرد از واقعیت‌های زندگی فرد تعریف کند و همین ارزیابی ذهنی که فرد با توجه زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی، از زندگی خودش دارد، ملاک سنجش مفهوم کیفیت زندگی در این سازمان می‌شود.

آقازاده گفت: پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (WHOQOL) از ۴ بعُد سلامت جسمانی، سلامت روانی، روابط اجتماعی، سلامت تشکیل شده و در مجموع ۲۴ گویه دارد که دو سؤال هم به‌صورت کلی در مورد کیفیت زندگی و وضعیت سلامت فرد به آن اضافه شد. البته نمی‌توان انتظار داشت که تمامی ابعاد زندگی در این ۲۶ سوال پوشش داده شوند؛ با این حال این پرسشنامه مقیاسی است که در دنیا به آن استناد می‌شود.

وی تأکید کرد: در کتاب «کیفیت زندگی بازنشستگان و شاغلان دولتی در ایران» به پیشنهاد مؤسسه راهبردهای بازنشستگی صبا، گروه شاغلان دولتی (۶۱۲ نفر) و بازنشستگان (۷۹۶ نفر) را از این پیمایش جدا کردیم تا کیفیت زندگی این دو گروه را نیز در ۴ بعُد مورد ارزیابی قرار دهیم. نمره کیفیت زندگی از ۲۰-۴ محاسبه شده و حد وسط نمره ۱۲ (بالاتر از حد متوسط) است. براین اساس، نمره کلی کیفیت زندگی در سطح ملی ۱۳.۵، در گروه شاغلان دولتی ۱۴.۶ و در گروه بازنشستگان ۱۲.۹ است.

در بخش دیگری از نشست، خانم زنجری ضمن اشاره به اهمیت توجه به دوره سالمندی گفت: مفاهیم متعددی در ادبیات سالمندشناسی درحال حرکت به سمت مثبت شدن هستند و یکی از این مفاهیم، کیفیت زندگی است؛ یعنی به جای توجه به طول عمر، به بحث کیفیت زندگی بها داده می‌شود. در دوران جوانی بحث پول در درجه اول قرار می‌گیرد، اما در دوره سالمندی اول بُعد سلامت و در درجه بعد، بُعد روابط اجتماعی مطرح است. تفاوتی که در کشورهای درحال توسعه و توسعه‌یافته دیده می‌شود این نکته است که در کشورهای درحال توسعه به دلیل نبود حمایت‌های لازم، بحث پول باز هم جزء ۳ اولویت نخست است که اهمیت بحث سیاست‌گذاری را نشان می‌دهد.

زنجری افزود: سلامت و استقلال (برای انجام کارهای فردی)، از عناصر مهم و کلیدی در بحث کیفیت زندگی سالمندان محسوب می‌شوند. پویایی کیفیت زندگی در سالمندی بسیار حائز اهمیت است، زیرا یک اتفاق یا بیماری مانند سکته می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

وی با اشاره به مباحث مطرح شده در کتاب «کیفیت زندگی بازنشستگان و شاغلان دولتی در ایران» گفت: این کتاب قابل ارجاع به دانشجویان برای انجام تحقیقات بیشتر است و افزود: یکی از نکاتی که در کتاب به آن اشاره شده، معنادار شدن کیفیت زندگی با سطح تحصیلات است که اهمیت آموزش مداوم (long-term learning) را نشان می‌دهد. شاید دانشگاه‌های نسل سوم قابلیت شکل‌گیری در صندوق‌های بازنشستگی و سازمان‌ها برای برگزاری این دوره‌ها را داشته باشند.

زنجری همچنین در پایان بحث افزود: تفاوت نمره کیفیت زندگی بین بازنشستگان و شاغلان قابل توجه است و به نظر می‌رسد بازنشسته‌های ما کیفیت زندگی مناسبی ندارند. البته نباید فراموش کرد که کیفیت زندگی بازنشستگان با پرسشنامه WHOQOL-Brief  سنجیده شده است، درحالیکه پرسشنامه WHOQOL-OLD مخصوص سالمندان نیز وجود دارد و در بحث کیفیت زندگی سالمندان، موضوع‌های دیگری مثل اهمیت بینایی، شنوایی، استقلال فردی و دید نسبت به مرگ وجود دارد که در پرسشنامه Brief این موارد دیده نشده است.

نسخه کامل این وبینار در صفحه آپارات مؤسسه در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.