
عنوان: فرصت ها و ظرفیت های توسعه اقتصاد دریامحور؛پیشنهاداتی برای صندوق بازنشستگی کشوری
نویسنده : محمد سلیمانی
همکار:سینا شیخی، وحید عابدینی
نوبت چاپ / سال انتشار: اول / ۱۴۰۳
چکیده
دریا در اقتصاد تجارت محور کنونی، نقشی پررنگ و غیر قابل چشم پوشی دارد. صنایع و کسب وکارهای متعددی وابسته به دریا هستند از جمله حوزه های کشتیرانی و حمل و نقل دریایی، بندر و خدمات بندری، شیلات و ماهی گیری، کشتی سازی، تعمیر و اسقاط کشتی، کابل گذاری، گردشگری دریایی و ….
بررسی اجمالی حوزه های فوق حاكی از آن است كه ایران با داشتن ۵۸۰۰ کیلومتر مرز ساحلی، و نیز سابقه تاریخی در بسیاری از حوزه های فوق، از فرصت های چشمگیری برای بهره گیری از اقتصاد دریا برخوردار است. اما فرصتهای مرتبط با حوزه دریا به نحو بایسته مورد استفاده قرار نگرفته و ظرفیتهای ارزشآفرینی آنها مغفول واقع شده است:
- در حالی که سهم دریا در تولید ناخالص داخلی در کشورهای ساحلی پیشرفته مانند اتحادیه اروپا ۵۰ درصد است؛ این رقم در ایران، فقط ۲ درصد است.
- در حال حاضر بسیاری از مناطق ساحلی ایران (به طور خاص در مناطق جنوبی) از جمله مناطق کمتر توسعه کشور محسوب میشوند.
- در حوزه حمل و نقل دریایی ۹۰ درصد حمل و نقل بینالمللی از طریق دریا صورت میگیرد. در ایران نیز ۷۶ درصد از کل تناژ صادرات و واردات کشور از طریق بنادر بوده و در سال گذشته بالغ بر ۱۵۸ میلیون تن از طریق بنادر کشور تخلیه و بارگیری شده است. ایران در سال ۲۰۲۲ معادل ۳۲ کشتی فلهبر، ۳۱ کشتی کانتینری، ۳۹۳ کشتی باری عمومی،۸۳ نفتکش و ۴۰۳ فروند کشتی از انواع دیگر داشته است. شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، شرکت ترابری دریایی و کشتیرانی ایرانی است، که هماکنون با در اختیار داشتن ناوگانی از ۱۷۰ فروند کشتی، بهعنوان بزرگترین شرکت خدمات کشتیرانی خاورمیانه محسوب میشود.
- سهم ایران از ساخت کشتی در جهان کمتر از ۰.۳ درصد است و تنها نیمی از ظرفیت داخلی این صنعت مورد استفاده قرار میگیرد. لذا برای تامین نیاز داخلی ناگزیر از توان شرکتهای چینی و کرهای استفاده میشود.
- درحالی که در منطقه خلیج فارس و دریای عمان سهم اقتصاد بندری و دریایی در سال ۲۰۱۵ به مرز ۳۵ میلیارد دلار رسیده است (بدون در نظر گرفتن درآمدهای ترانشیب و ترانزیت کالاها از طریق بنادر)، کشور ما هنوز در بنادر نسل اول و دوم باقی مانده است.
- مطابق آمار منتشره توسط سازمان خوار و بار جهانی(FAO) در سال ۲۰۲۱، تولید آبزیان در جهان به بیش از ۲۱۸ میلیون تن در سال رسیده است. در کشور ما طبق گزارشهای سازمان شیلات ایران، تولیدات شیلاتی در سال ۱۴۰۲، با رشد ۸ درصد به یک میلیون و ۳۸۰ هزار تن افزایش یافته است و حدود ۶۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی از محل صادرات محصولات آبزی حاصل شده است.
در این گزارش با تکیه بر مطالعات صورت گرفته برخی پیشنهادات زیر در سطح كلان و راهبردی برای اقتصاد دریا مطرح شده است:
- ایجاد تمرکز و یکپارچهسازی اهداف، برنامهها و سیاستهای مربوط به دریا و مناطق ساحلی
- ایجاد یک سیستم حمایتی و پشتیبانی (اعم از مالی، فنی و حقوقی) متناسب با اقتضائات صنایع دریایی
- تمرکز جدی بر بازاریابی (داخلی و خارجی)، بازارسازی و برندسازی
- تلاش برای گسترش تعاملات سازنده با سرمایهگذاران، شرکتها و نهادهای خارجی
- بکارگیری فنآوریهای جدید جهانی و توسعه فنآوریهای بومی
از سوی دیگر صندوق بازنشستگی ظرفیت نسبتا خوبی در حوزه اقتصاد دریا دارد. هم اكنون شركت های زیر در حوزه اقتصاد دریاپایه مشغول به فعالیت هستند:
- شرکت كشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (مالكیت ۲۲.۷ درصد از سهام در اختیار صندوق قرار دارد) در حوزه كشتیرانی و خدمات حمل و نقل
- شرکت ملی نفت کش (مالکیت ۳۳ درصد) در حوزه كشتیرانی و خدمات حمل و نقل
- شرکت گلف اجنسی ایران (زیرمجموعه شرکت سرمایه گذاری آتیه صبا) در حوزه كشتیرانی، خدمات حمل و نقل و گمركی
- شرکت انبارهای عمومی و خدمات گمرکی ایران (زیرمجموعه شرکت سرمایه گذاری آتیه صبا) در حوزه خدمات گمركی و انبارداری
- شرکت پیچک (زیرمجموعه شركت صبا جهاد) در حوزه کمپوت، کنسرو، غذاهای منجمد و …
- شرکت آبزی فرآیند بوشهر (زیرمجموعه شركت پدیده نیكان) در زمینه شیلات و آبزیان
- شرکت فرآورده های شیلاتی بندر عباس(زیرمجموعه شركت پدیده نیكان) در زمینه كنسرو و بسته بندی و فرآوری ماهی
با توجه به پیچیدگی ها و تنوع حوزه های وابسته به دریا، ارائه توصیه هایی در عرصه کسب و کارهای مرتبط با آن، نیازمند مطالعه ای همه جانبه است. اما به طور کلی با توجه به وضعیت شرکت های صندوق در این عرصه میتوان توصیه های زیر را عنوان نمود:
الف- در حوزه شیلات:
- توسعه زنجیره ارزش (شیلات از تولید تا بازاریابی) توسط شرکت صبا جهاد
- توسعه زنجیره ارزش شیلات و پر کردن نقاط خالی زنجیره از جمله تشکیل شرکت تعاونی صیادی و توسعه بستهبندی محصولات دریایی
- احیا و ارتقای برند بندرعباس و پیچک بهعنوان واحدهای فرآوری محصولات دریایی
- بازاریابی و توسعه فروش مبتنی بر ظرفیت های صندوق بازنشستگی و ذینفعان آن
- بازاریابی و توسعه فروش با هدف گذاری کشور امارات (با محوریت شرکت جبل دبی) و سایر کشورهای همسایه
ب- در حوزه کشتیرانی و توسعه حمل و نقل:
- مطالعه و بررسی همه جانبه الزامات توسعه كسب و كار كشتیرانی و كشتی سازی با تاكید بر ابعاد سیاسی مرتبط با تحریم، مسائل مالی، امكان جلب حمایت های حاكمیتی و تدوین برنامه مشارکت شرکتهای فعال خصوصی و دولتی
- تدوین راهبردهای حفظ و احیای بازار در حوزه كشتیرانی
- مشارکت با بخش خصوصی داخلی و خارجی و تراستی ها جهت بازیابی جایگاه شرکت کشتی رانی جمهوری اسلامی ایران
- خرید سهام شرکت های بین المللی فعال در حوزه ساخت کشتی
- مشارکت با شرکت های شبکه تراستی حمل و نقل جهت نوسازی ناوگان دریایی، توسعه خدمات حمل و نقل بین الملل و بازیابی جایگاه شرکت کشتی رانی جمهوری اسلامی ایران
- تملک سهم صندوق بازنشستگی و رفاه کارکنان صنعت نفت توسط شرکت ملی نفت کش
- تامین مالی نوسازی ناوگان با استفاده از تلاش برای تسویه بدهی های دولت به شرکت ملی نفتکش
- تقویت برنامه ریزی لجستیکی شرکت های حمل و نقل دریایی (به طور خاص حمل کالا در مسیرهای برگشت)
- بازآرایی ساختار سازمانی و کاهش هزینه های ستادی
- بستر سازی توسعه ترانزیيت مبتنی بر توسعه ظرفیت های خدمات شرکت گلف اجنسی
ج- بستر سازی توسعه ترانزیيت مبتنی بر توسعه ظرفیت های خدمات شرکت گلف اجنسی
د- توسعه گردشگری دریایی-ساحلی با تمرکز بر سواحل مکران به عنوان راهبرد شرکت سرمایهگذاری ایرانگردی و جهانگردی.