اثر اجتماعی برتر
جشنواره پژوهشگران صندوق بازنشستگی کشوری ۱۴۰۳
تغییرات ساختار سنی و سالخوردگی جمعیت در ایران و پیامدهای آن در نظام حمایتی و بازنشستگی
مهیار محبی میمندی، مجید کوششی
پایاننامه دکتری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
چکیده
در کتاب حاضر با استفاده از روشها و سنجههای حسابهای ملی انتقالات و دادههایی که برای ایران فراهم است (دادههای سرشماری، دادههای پیشبینی جمعیت سازمان ملل متحد (۲۰۱۹ و ۲۰۲۲) و نمایههای سنی درآمد کار و مصرف فراهمشده توسط تیم NTA در ایران)، تصویر متوازنتر و دقیقتری از اقتصاد نسلی در ایران ترسیم شده که هم انتقالات و داراییها را در بربگیرد هم دامنۀ سنی کامل را شامل میشود: کودکی، سن کار و سالمندی. تأثیر تغییرات جمعیتی بر چهار فعالیت اقتصادی در کانون اقتصاد نسلی -کارکردن، مصرفکردن، پساندازکردن و انتقالات- در ایران در کتاب حاضر مد نظر قرار گرفته است. گذار از جمعیتی جوان به سالخورده میتواند هم پیامدهای مثبت و هم پیامدهای منفی برای اقتصاد جوامع به طور کلی و وضعیت صندوقهای بازنشستگی به طور خاص داشته باشد. مطالعات اخیر نشان داده است که بسیاری از کشورها، وقتی نسبت حمایت افزایش مییابد و جمعیت در سنین کار متمرکز میشود، از مزایای تغییرات ساختار سنی در مسیر گذار بهرهمند میشوند. با اینحال، این فرصت جمعیتی که بهعنوان سود جمعیتیِ نخست شناخته میشود، گذرا و موقتی است. سود نخست جمعیتی محصول آثار کوتاه مدتی است که تغییرات ساختار سنی و سهم سنین جوانی در رشد نیروی کار در مراحل اولیه گذار سنی (اواخر مرحله کودکی و مرحله جوانی) بر جای میگذارد. نتایج این کتاب نشان داد که این سود جمعیتی از حدود سال ۱۳۶۷ آغاز شده، در سال ۱۳۸۵ به اوج رسیده و احتمالا تا سال ۱۴۰۶ به پایان خود میرسد. این سود در اوج خود حدود دو درصد از نقطه درصدی رشد اقتصادی را رقم زده است. با پیشرفت گذار سنی، وابستگی سالمندی جایگزینِ وابستگی کودکی میشود. در نتیجه سود نخست با سالخوردگی جمعیت از میان میرود. این تغییر آبستن مشکلات و نگرانیهای بسیاری است: تحت فشار قرار گرفتن نظام بازنشستگی، مراقبت بهداشتی و سلامت که از منابع عمومی تأمین میشوند، رشد کندتر و حتی کاهش رشد اقتصادی، مواجهۀ ناعادلانه فرزندان در برابر سالمندان و افزایش بار بر دوش افرادِ در سن کار، فقط چند نمونه از این مشکلات است.